Ngày 17/3/2018, Thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh tổ chức Khai hội Đền Xã Tắc và phục dựng nghi Lễ tế đàn xã tắc, là hoạt động hưởng ứng Năm Du lịch Quốc gia 2018 Hạ Long – Quảng Ninh. Việc phục dựng Lễ tế Đàn Xã Tắc góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Đền Xã Tắc. Đây là cột mốc vững bền nơi địa đầu Tổ quốc, khẳng định chủ quyền lãnh thổ quốc gia và nét đặc trưng trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của nhân dân các dân tộc trên địa bàn. Lễ tế đàn xã tắc gồm: Lễ cấp thủy (lấy nước) tại khu vực ngã ba Soáy Nguồn – sông Ka Long; Lễ mộc dục tại đền Xã Tắc; Lễ nghinh Thần (Rước thần Xã – thần Tắc du hương); Lễ tế Đàn Xã Tắc có nghi thức Nghênh thần, Tế tại đàn và nghi lễ Tống thần. Ngoài ra, còn có các trò chơi dân gian như: Chọi chim, chọi gà, bịt mắt đập niêu, kéo co… Đền Xã Tắc vượt ra khỏi phạm vi thờ thần của một vùng đất, trở thành nơi thờ thần của non sông gấm vóc Việt Nam.
Đền Xã Tắc có tên là “Đàn miếu Xã Tắc Đại vương” (Nơi lập đàn để tế long thần thổ địa của bản thôn) tọa lạc tại khu 3, phường Ka Long, TP Móng Cái. Thần chủ của đền Xã Tắc là thần Xã (thần Đất) và Thần Tắc (thần Ngũ Cốc). Xã nghĩa là “Mẹ đất” – vị thần lớn nhất trong năm thổ thần. Tắc là “Cốc” là loài đứng đầu trong “Ngũ cốc”. Đất sinh ra muôn loài, ngũ cốc nuôi sống vạn vật trong ý thức con người từ nguyên thủy. Những vị thần này có quyền lực vô biên, luôn che chở cho đời sống con người.
Theo hồ sơ xếp hạng di tích, Đền được xây dựng vào khoảng cuối thế kỉ XIII, đầu thế kỷ thứ XIV dưới thời nhà Trần, thờ thần Xã Tắc – Bản cảnh thành hoàng của châu Móng Cái xưa. Tại đây thờ Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng, Cao Sơn Đại Vương, Long thần thổ địa của bản thôn và các vị tiên công của những dòng họ có công khai khẩn vùng đất này. Năm 2005, UBND tỉnh Quảng Ninh xếp hạng Đền Xã Tắc là di tích lịch sử – văn hóa cấp tỉnh. Trước đây, Đền Xã Tắc được xây dựng tại mép sông Thác Mang với quy mô gồm ba gian nhà, mặt quay về hướng Nam, mái lợp ngói âm dương. Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, Đền nhiều lần được trùng tu. Đến năm 1989, các thương nhân đóng góp tu sửa lại đền, lập tượng thờ Xã Tắc Đại vương, Ngọc Hoa Công chúa, Đức Thánh Trần Hưng Đạo. Với giá trị lịch sử, văn hoá, tâm linh đặc biệt, năm 2009, UBND tỉnh Quảng Ninh phê duyệt dự án xây dựng trùng tu, tôn tạo đền Xã Tắc; bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử, văn hoá, tạo cảnh quan khu vực, hình thành điểm du lịch gắn liền với phát triển kinh tế – xã hội.
Đền Xã Tắc là di tích lịch sử văn hóa có quy mô lớn và lịch sử lâu đời. Đây từng là địa điểm sinh hoạt tín ngưỡng, tâm linh linh thiêng của cư dân Móng Cái và các vùng lân cận, ngoài những ngày cúng rằm và mồng một hàng tháng, được chia cho 5 tổ. Nghi lễ này kéo dài và tồn tại suốt nhiều thế kỷ. Đền Xã Tắc là một chốn linh thiêng để gửi gắm những tâm tư, nguyện vọng của người dân. Ngôi đền không chỉ mang ý nghĩa là một cơ sở thờ tự, một nơi thể hiện văn hóa, tín ngưỡng của người Việt mà nó còn chứa đựng một ý nghĩa văn hóa to lớn hơn. Lễ tế Đàn Xã Tắc đã vượt ra khỏi phạm vi thờ thần của một làng, hay một khu vực và trở thành ngôi đền thờ của thần non sông, đất nước.
Bài và ảnh: Ánh Nguyệt
