VHDN – “Hàn Quốc – Hãy trỗi dậy” một trong những khẩu hiệu được khởi sướng những năm 1945 sau khi quốc gia này giành độc lập. Hàn Quốc cũng là một mẫu hình quốc gia thành công trong việc phát triển kinh tế dựa trên phát huy “sức mạnh mềm” của văn hóa kinh doanh (với các doanh nghiệp đầu tàu như Samsung, Huyndai, LG…) góp phần đưa Hàn Quốc từ một nước nhỏ, ít tài nguyên với nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu giống như Việt Nam cách đây vài chục năm, đã trở thành nền kinh tế lớn đứng thứ 10 thế giới và thứ 3 châu Á.
Cả dân tộc nắm chặt tay với quyết tâm thoát nghèo
Từ đầu những năm 60 của thế kỷ XX, Hàn Quốc bắt đầu sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trước vô vàn khó khăn. Nếu như trước đây người ta chỉ biết đến bán đảo Hàn nghèo nàn lạc hậu với cuộc nội chiến đẫm máu 1950-1953 cùng với sự tham chiến của Trung Quốc và Mỹ thì hôm nay, sau mấy chục năm lặng lẽ xây dựng, nỗ lực hết sức, người Hàn Quốc đã tự hào về “kỳ tích sông Hàn” với nền kinh tế phát triển. Nguyên nhân thành công phải kể đến yếu tố văn hóa, yếu tố Nho giáo được coi là động lực thúc đẩy sự phát triển của xã hội và điều đó đã khiến cho chúng ta phải thật sự kinh ngạc.
Năm 2004, Đài truyền hình Việt Nam cho chiếu bộ phim “Thời đại anh hùng” trong đó có đoạn, Tổng thống Park Chung-hee đã khóc vì thấy dân khổ quá. Ông tuyên bố sau 10 năm nữa sẽ có nhiều nước trên thế giới phải đến làm thuê cho Hàn Quốc, và điều đó đã thành sự thật, trong đó có Việt Nam.
Hàn Quốc năm 1945.
Thập niên 60, Hàn Quốc là một trong những nước nghèo đói nhất châu Á. Năm 1968, người Hàn quyết định thay đổi giáo dục bằng cách bê nguyên sách giáo khoa của người Nhật về dịch sang tiếng Hàn để giảng dạy, ngoại trừ các môn xã hội như địa lý, lịch sử và văn học. Lúc đó cũng có nhiều người chỉ trích rằng, Hàn Quốc lẽ nào lại không tự soạn được một bộ sách giáo khoa, đây cũng bởi tính sĩ diện của họ rất cao. Nhưng Chính phủ Hàn Quốc vẫn quyết tâm thực hiện, vì để có được chương trình giáo dục đó, người Nhật đã mất cả trăm năm cải biên cách đào tạo của phương Tây sao cho phù hợp với đặc trưng của châu Á, bắt đầu từ thời Minh Trị Thiên Hoàng. Để rút ngắn thời gian, Hàn Quốc chẳng có cách nào ngoài việc lấy kinh nghiệm của người khác, và để dành thời gian và công sức lo cho việc khác. Vì Hàn Quốc muốn trở thành một bản sao mới của Nhật Bản, nền kinh tế dựa trên lòng tự hào dân tộc, tính kỷ luật và đạo đức của toàn thể xã hội.
Người Hàn Quốc tham khảo và học tập mô hình giáo dục của Nhật Bản để cố gắng tạo ra một xã hội đức trị. Môn Đức Dục cũng được dạy kỹ ở mọi cấp, làm môn thảo luận chính trong giờ lên lớp. Trong đó có bài “Lòng biết ơn” và “Sự hiếu thảo”. Học sinh Hàn Quốc, khi chuẩn bị tốt nghiệp lớp 12, sẽ thực hiện nghi thức lễ tạ ơn người đã sinh ra mình, nuôi nấng mình đủ lông đủ cánh.
Hai thập kỷ sau, năm 1988, khi sự kiện Hàn Quốc đăng cai Olympic Seoul đã khiến cả thế giới không ai tin vào mắt mình khi thấy kỳ tích bên bờ sông Hàn. Ô tô, xe máy, dệt nhuộm, hoá chất, đóng tàu, điện tử, bánh kẹo… nước Nhật có cái gì thì Hàn Quốc cũng có, mặc dù dân số Hàn Quốc chỉ bằng 1/3 dân số Nhật Bản. Không ai biết trong 20 năm qua, cả dân tộc Hàn đã nắm chặt tay với quyết tâm thoát nghèo như thế nào, chỉ biết rằng trên tivi lúc đó chỉ có 2 chương trình được phát là “dạy làm người” và “dạy làm ăn”; từ cái văn minh nhỏ xíu như nụ cười của một nhân viên bán hàng cho đến cách quản lý chi phí của một quán cà phê, cách tạo dựng một nhà máy…
Học sinh Hàn Quốc trong lễ tốt nghiệp.
Từ một dân tộc “xin việc”, các doanh nghiệp nước ngoài đến đặt nhà máy tại Hàn Quốc và thuê lao động tại đây, Hàn Quốc bắt đầu khan hiếm lao động và trở thành dân tộc “cho việc”, mà người xếp hàng “xin việc” lúc bấy giờ lại là người lao động đến từ Trung Quốc, Thái Lan, Philippines… Hàn Quốc đã thành công trong việc tiếp nối Nhật Bản thành dân tộc “cho việc” người khác. Năm 1988, khi pháo hoa thắp sáng hai bờ Sông Hàn, người Hàn Quốc ôm nhau cười trong nước mắt, hơn 100 quốc gia giàu có nhất trên thế giới đã miễn visa cho Hàn Quốc. Hàn Quốc đã bước chân vào nhóm 24 quốc gia thịnh vượng nhất toàn cầu. Nhưng thách thức mới lại xuất hiện, vì bây giờ không phải là Nhật Bản nữa, mà là Hồng Kông và Singapore – hai cực hút nam châm của cả châu Á về tài chính, thương mại và giải trí.
Khi Hồng Kông nổi tiếng với những bộ phim tràn ngập thị trường và không có đối thủ. Ngay lập tức Hàn Quốc tuyển chọn ra 2 nghìn sinh viên ưu tú nhất, cử sang Holywood, điên cuồng học hành, từ đạo diễn, diễn viên, phục trang đạo cụ… 4 năm sau tốt nghiệp, (năm 1992), những bộ phim đầu tay như: Cảm xúc, Mối tình đầu, Hoa cúc vàng,…với một thế hệ diễn viên đẹp từng milimet đã chinh phục được hàng triệu con tim. Ngành làm phim đã phối hợp khéo léo với ngành thời trang, mỹ phẩm và hàng tiêu dùng để xâm nhập vào các thị trường. Đại sứ quán Hàn Quốc tại các nước có nhiệm vụ dịch thuật ra tiếng địa phương và tặng không cho các Đài truyền hình, tạo ra làn sóng Hallyu làm điên đảo giới trẻ châu Á lúc bấy giờ. Người Nhật điên cuồng, người Trung Quốc điên đảo, các nước Đông Nam Á thì chỉ biết ụ pa ơi, ụ pa hỡi (bắt chiếc theo cách gọi các nhân vật thần tượng trong bộ phim Hàn Quốc). Phim Hồng Kông bị đá văng ra khỏi thị trường cho thuê băng đĩa.
Vào năm 1988, cũng lại 2 nghìn người được cử sang Milan và Paris để học thời trang, mỹ phẩm. Các tập đoàn như xe Kia, Samsung, Hyundai còn thuê cả ê kip thiết kế của các hãng xe như Mercedes, BMW làm việc cho họ, với tham vọng xuất khẩu xe sang Mỹ và châu Âu. Muốn bán cho Tây thì bao bì nhãn mác phải phù hợp với thẩm mỹ của Tây. Có những năm mẫu xe của Hyundai bán chạy nhất ở Bắc Mỹ và châu Âu. Người Mỹ bắt đầu nhìn người Hàn Quốc với ánh mắt khác, ngưỡng mộ, ngạc nhiên và thích thú.
Hàn Quốc cũng cử những sinh viên giỏi toán nhất nước theo học ngành tài chính ở các trường đại học lớn của Mỹ, với tham vọng Seoul sẽ thành một London, New York. Các quỹ đầu tư ra đời và họ tự tìm kiếm các nhà máy mới khởi nghiệp be bé để rót tiền vào, tham gia vào quản trị. Họ không hề chỉ trích, chỉ góp sức góp trí để xây dựng để công việc được phát triển hơn. Người Hàn Quốc quan niệm: một người Hàn giàu có là cả dân tộc Hàn giàu có.
Seoul – trái tim của Đại Hàn Dân Quốc.
Hệ thống bán lẻ Lotte của Hàn Quốc có nghĩa vụ mang hàng hoá Hàn đi khắp nơi. Ông lớn Samsung bắt đầu tuyển dụng những sinh viên giỏi nhất châu Á để cho học bổng thạc sĩ miễn phí với điều kiện tốt nghiệp xong phải mấy năm phục vụ cho họ. Họ gom trí tuệ của cả châu Á để chinh phục thị trường điện thoại thông minh và máy tính bảng, cạnh tranh đối đầu với Apple, đối đầu với cả một tập thể trí tuệ thung lũng Silicone, cứ như Airbus của châu Âu cạnh tranh với Boeing vậy.
Người Hàn Quốc, dù dân thường hay sếp lớn, tất cả mọi thứ họ dùng phải là “Made in Korea”, dù vào thập niên bảy mươi sản phẩm vô cùng kém cỏi và xấu xí. Nhưng nếu người tiêu dùng không ủng hộ sản phẩm nhem nhuốc của thời khởi nghiệp, thì doanh nghiệp còn tồn tại đâu mà có sản phẩm tinh xảo sau này?
Xây dựng và bảo vệ thương hiệu là yếu tố hàng đầu
Các doanh nghiệp Hàn Quốc rất chú trọng việc xây dựng và bảo vệ thương hiệu. Tất cả các sản phẩm của họ khi đem ra bán ngoài thị trường đều mang nhãn mác của các công ty. Mỗi một công ty đều có logo, có biểu trưng riêng, có tên gọi mang một ý nghĩa nhất định, ví dụ như công ty Daewoo có nghĩa là vũ trụ bao la, rộng lớn với biểu trưng con đại bàng đứng trên quả địa cầu, công ty Samsung có nghĩa là ba ngôi sao (tam tinh)… khi công ty lớn mạnh lên, sản phẩm của họ được tung ra thị trường, giành giật được nhiều thị phần thì thương hiệu ấy sẽ có uy tín nhất định đối với khách hàng. Uy tín càng cao thì giá cả cũng nâng lên theo tỷ lệ thuận.
Trong các doanh nghiệp Hàn Quốc coi trọng việc giảng dạy truyền thống văn hóa của công ty. Một công ty lớn không những có thương hiệu mà còn có bài hát truyền thống riêng, là niềm tự hào riêng của mỗi doanh nghiệp. Ai có dịp sang thăm quan các công ty lớn của Hàn Quốc thì chắc chắn đều được thăm quan và nghe giới thiệu về truyền thống cũng như thành tựu đạt được của công ty. Khi tuyển dụng lao động mới thì trước tiên, người lao động được xem những bộ phim về quá trình xây dựng và phát triển của công ty nơi mình làm việc. Điển hình như công ty ô tô Huyndai ở UI San và Điện tử Samsung ở Su Uôn, đến đây khách hàng sẽ cảm nhận ngay được phong cách riêng của văn hóa doanh nghiệp.
Samsung là nơi làm việc trong mơ cho các tài năng.
Kỷ luật trong lao động là yếu tố không thể bỏ qua để các doanh nghiệp Hàn Quốc lớn mạnh như ngày nay. Kỷ luật không chỉ dừng ở việc đi sớm về muộn, lao động tự giác trong tám giờ vàng ngọc mà còn bao gồm nhiều vấn đề như trang phục, trang bị an toàn lao động trong sản xuất, cách xưng hô chào hỏi, làm việc chăm chỉ, giữ vệ sinh, bảo vệ môi trường…
Một bí quyết nữa là các doanh nghiệp Hàn Quốc giáo dục cho nhân viên lòng trung thành tuyệt đối với công ty. Vốn là đất nước lễ giáo, những lễ giáo về lòng trung thành mang tính truyền thống dân tộc dễ dàng được nhân viên tiếp nhận. Quan hệ trong công ty là quan hệ trên dưới, cấp dưới phải phục tùng cấp trên, hậu bối phải nghe theo tiền bối, dân chủ vẫn được phát huy nhưng không có nghĩa là cào bằng. Trong các ngày lễ tết hay hiếu hỉ, sinh nhật của nhân viên thì công ty thường có thiệp chúc mừng hoặc chia buồn, tiền thưởng… Điều đó khiến cho quan hệ giữa nhân viên và công ty bền chặt, nhân viên cố gắng làm việc coi công ty như nhà của mình. Tính trung thực cũng là một trong những tiêu chuẩn hàng đầu trong việc tuyển chọn nhân viên và đề bạt thăng chức. Từ những nguyên tắc dùng người như vậy đã tạo thành sức mạnh tiềm tàng, hay nói cách khác là tăng nội lực trong cơ thể một công ty.
Tôi nhớ lần đi Hàn đầu tiên năm 2017, trước khi đi cẩn thận ghi tên mấy nhãn hiệu mỹ phẩm ưa thích của người thân để tìm mua làm quà. Ở cửa hàng mỹ phẩm, cô bán hàng mặc bộ váy veston đen, chạy như bay lấy hết sản phẩm này đến sản phẩm khác cho tôi xem, đều là của Hàn cả. Do tiếng Anh không nói tốt nên cô cứ giải thích bằng tiếng Hàn đến lúc giọng khàn đặc. Đến lúc tôi lấy tay chỉ hộp phấn Lancom, thì cô thất vọng oà khóc. Có lẽ cô khóc vì cô đã không thành công khi tình yêu nước của cô không thuyết phục được khách hàng. Tôi nhìn cô ấy sững sờ, lẽ nào chỉ là 1 cô gái bán hàng bình thường mà có lòng yêu đất nước mãnh liệt thế sao? Tôi bèn mua mấy hộp mỹ phẩm của Hàn, vì kính phục quá. Lúc bước ra khỏi cửa hàng, ngoái lại nhìn vẫn thấy cô nhân viên gập đầu chào cung kính.
Trong quá trình hội nhập với thế giới, với công cuộc đổi mới diễn ra trong mọi lĩnh vực, bắt đầu từ đổi mới tư duy, vai trò của văn hóa đã được chú trọng hơn rất nhiều. Qua những gì đã đạt được của kinh tế Hàn Quốc, ta có thể thấy được rằng văn hóa doanh nghiệp không chỉ đơn thuần là giải quyết về vấn đề tư tưởng, tinh thần của nhân viên, mà còn là động lực của sự phát triển của doanh nghiệp, được nhìn nhận như một nhân tố kinh tế trong sự phát triển của doanh nghiệp.
Nghị quyết số 09-NQ/TW ngày 9/12/2011 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ doanh nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế đã đề ra phương hướng nhiệm vụ “Đề cao đạo đức, văn hoá kinh doanh, trách nhiệm xã hội, tinh thần dân tộc của đội ngũ doanh nhân, xây dựng quan hệ lao động hài hòa”. Đại hội VCCI lần thứ VII đề ra nhiệm vụ “Tiên phong thúc đẩy xây dựng văn hoá kinh doanh Việt Nam, trở thành nền tảng phát triển bền vững, đem lại giá trị cho từng doanh nghiệp, doanh nhân, cho xã hội, cho hôm nay và cho các thế hệ mai sau; thúc đẩy xây dựng cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam văn minh, hội nhập và ngang tầm với thế giới”. Với những ưu tiên cho việc phát triển văn hóa, trong đó có văn hóa kinh doanh, chúng ta có thể nhìn thấy tương lai của một Việt Nam giàu mạnh và bền vững.
Trần Thị Hoài – GĐ TT VHDN
